zip

ژوئن 3, 2017

افسردگی و راه های جلوگیری و درمان آن

افسردگی و راه های جلوگیری و درمان آن يكي از اختلالات عمده در دوره نوجواني و جواني است. از اين بيماري در طي اعصار و قرون به نام هاي متفاوتي ياد كرده اند. در كتب طب قديمي ايران اين بيماري به تاثير از طب يونان يا ملانكولي(ملان به معني سياه و كولي به معني صفر) ناميده شده است براساس اين اعتقاد قديمي در نتيجه افزايش صفراي سياه ما فرد دچار ماليخوليا مي شود. ماليخوليا هنوز هم به گروه معيني از افسردگيها نسبت داده مي شود۱٫ اما اولين فردي كه به طور علمي به اختلال افسردگي اشاره نمود اميل كرپلين روانپزشك آلماني بود كه متوجه گرديد بعضي بيماران سايكوتيك(جنوني) يك الگوي چرخه اي با علائم مشخصه خلقي(مانيك-دپرسيو) دارند. بنابراين افسردگي را در كنار بيماري شيدايي(مانيك) قرار داده و آنرا نتيجه اختلال در افراط و زياده روي عاطفي قلمداد نمود. در كتب روانپزشكي جديدتر شكل حاد افسردگي را در طبقه اختلالات عاطفي و در طبقه بندي اختلالات رواني در طبقه اختلالات خلقي، قرار داده اند۱٫

افسردگی و راه های جلوگیری و درمان آن:

در سال ۱۹۷۵ سيگمن در مقاله اظهار نمود كه افسردگي در آسيب شناسي رواني نمودهاي متنوع آن و پنهان بودن بيماري مربوط مي گردد. بنابراين به دليل چندگانگي آن و تظاهرات مختلف و جلوه هاي متنوع رخساره باليني افسردگي است كه سليگمن آن را معادل سرماخوردگي قلمداد كرده است۲٫

«افسردگي چيست»

افسردگي شايع ترين اختلال خلقي و عاطفي و بزرگترين بيماري رواني قرن حاضر است. به بيان ساده تر، افسردگي يك واكنش رواني، زيستي در برابر فشارها و استرس هاي زندگي است. چنين حالت واكنشي و اختلال خلقي محدود به زمان و مكان خاصي نيست و مي تواند در هر زمان و هر مكان و براي هر شخصي در هر موقعيتي كه باشد ناپديد آيد.

در واقع خلق آدمي حاصل مجموعه اي از واكنش هاي عاطفي در يك موقعيت خاص و زمان معين است. به سخن ديگر خلق يك زمينه عاطفي زيربنايي است كه آكنده از گرايش هاي هيجاني و غريزي بوده، به حالتهاي رواني، احساسي انسان طعم خوشايند يا ناخوشايند مي دهد و در بين دو قلب لذت و درد در نوسان است. يك تغيير محسوس يا انحراف از حالت طبيعي و متعادل خلق مي تواند به صورت اندوه و غم زدگي مشخص گردد. اگر شدت يا مدت زمان«اندوه» از حد متعارف تجاوز كند يا در يك شرايط خاص به صورت يك اختلال قابل توجه و بيمارگونه ظاهر شود، مي تواند به يك خلق افسرده تبديل گردد۳٫

افسردگي بيش از غمگيني يا احساس غم و اندوه ساده، متعاقب يك فقدان يا خلاء رواني است. افسردگي حالت ناشادي است كه تحمل آن براي هر فردي دشوار و با اضطراب توام است افسردگي با تغييراتي در خلق و خوي نوجوان شروع مي شود و او را دچار غم و اندوه مي سازد كه ممكن است روزها، هفته ها و ماهها ادامه يابد نوجوان در حالت افسردگي احساس تنهايي و نوميدي شديدي مي كند و ارزش و احترام به خود را از دست مي دهد. خود را سرزنش و تحقير مي كند و هر روز صبح بي قراري و خستگي از خواب برخاسته و در كارهاي روزانه با كمبود روبرو مي شود.

«علائم افسردگي»

بنابراين رخساره هاي متنوع اين بيماري ممكن است در ويژگيهاي زير تجلي نمايد:

عصبي- نباتي باشد. يعني در چه حد كار زيستي فرد اختلال ايجاد كند.
باعث گله منديهاي مختلف در خود شود.
در روابط خانوادگي وي اختلال ايجاد كند.
از بودن خود(و وجود داشتن) رنج مي كشد.
در كاركردها و فعاليتهاي تحصيلي، حرفه اي و اجتماعي فرد اختلال ايجاد مي كند.

در چنين وضعيتي نوجوان در كلاس درس، در وضعيت بي حالي و بي تفاوتي نسبت به عملكردها و جريانهاي موجود از خود واكنش نشان داده و به نظر مي رسد از هيچ چيز هيجان انگيز و لذت بخش، لذت نمي برد. وي به تدريج از دوستان و افراد خانواده اش كناره گرفته و ارتباط اجتماعي خود را قطع مي نمايد، به طوري كه گاه دچار هذيان شده و ممكن است زمينه هاي تفكر خودكشي در وي به وجود آيد. چنين افرادي ممكن است در مقابل عوامل خارجي به شدت تحريك پذير و آسيب پذير شده و براي مقابله با ناكامي و شكست هاي خود تحمل كمي نشان داده و نتواند بر آنها غلبه نمايد.

۵- افسردگي ممكن است با كم و زياد شدن وزن، خستگي پذيري، بيخوابي، يا پرخوابي، اختلال تمركز و توجه، كاهش احترام به نفس و اعتماد به نفس و بدبيني نسبت به آينده همراه باشد۱٫

اكثر صاحب نظران توافق دارند كه افزايش قاطعي در ميزان شيوع علائم افسردگي از اول كودكي به سوي نوجواني وجود دارد. يك بررسي از جوانان نشان داد كه: ۱۰% آنها اغلب احساس افسردگي كرده و حتي شبها نتوانسته اند بخوابند. مطالعه ديگر حاكي از ۳۲ درصد افسردگي نوروتيك و ۲۴% اختلال شخصيت در نوجوانان بوده است۱٫

در مطالعه اي كه توسط كارشناسان صورت گرفته است نشان داده است كه ۶۰% درصد دانشجويان پاسخ دهنده گفته اند كه علاقه ايي به مردم ندارند.

۶- اين افراد بيشتر از گذشته خسته مي شوند و نمي توانند كارهايشان را به شكل مطلوبي انجام دهند.

۷- اشتهاي خوبي ندارند و نسبت به قبل اشتهاي خود را از دست داده اند و با كمبود وزن مواجه هستند و نگران سلامتي خود هستند.

۸- روحيه كسل

۹- كاهش يا افزايش ساعات خواب

۱۰- احساس گناه

۱۱- كاهش تمركز

۱۲- به فكر مرگ و خودكشي افتادن

« علل افسردگي»

در زمينه بروز اختلال افسردگي چندين عامل دخالت دارد. بنابراين بايد افسردگي را نتيجه كنش متقابل عوامل گوناگون زير دانست:

۱- عوامل زيستي: زمينه اين عامل را بايد عوامل ژنتيكي، هورموني، و بيوشيميايي جستجو كرد.

الف- عوامل بيوشيميايي: شواهد نشان مي دهد كه از دهه ۱۹۶۰ نشان داده شده است كه كاهش فعاليت بيولوژيك آمين ها(نوراپي نفرين، سروتونين و دوپامين) كه ناقلهاي عصبي هستند باعث افسردگي مي گردند.

ب- عوامل ژنتيكي: به نظر مي رسد افسردگي، زمينه خانوادگي دارد. كودكاني كه داراي والدين افسرده هستند قبل از ۱۸ سالگي چهار برابر نسبت به كودكاني كه والدين غيرافسرده دارند آمادگي ابتلا به اختلال فوق را خواهند داشت.

ج- عوامل غددي- هورموني: به طور كلي ناهنجاريهاي غددي- هورموني مانند ترشح كوريتزول و كندي آزاد شدن TSH( كم كاري محركه غده تيروئيد) كاهش هورمون رشد(CGH كاهش هورمون محركه فوليكول(FSH) و كاهش تستوسترون به نظر مي رسد با افسردگي رابطه دارد.

۲- عوامل رواني- اجتماعي: در اين زمينه به استرس هاي محيطي كه باعث پاسخ هاي هيجاني قوي در نوجوان و جوان مي گردد، نگرش هاي منفي نوجوان به خود، دنيا و آينده، درماندگيها و نااميدي ها نوجوان در مورد كنترل شرايط و پرخاشگري و خشم معطوف به خود اشاره كرد.

۳- عوامل خانوادگي: مانند تعارضات و اختلافات ارزشي والدين و نوجوانان، وجود نظم و انضباط سخت در خانواده و محدوديت هاي افراطي و عدم انعطاف پذيري والدين در مقابل جوانان را مي توان باعث بروز افسردگي در نوجوانان و جوانان دانست۱٫

عوامل ديگري كه باعث افسردگي مي شوند عبارتند از

۱- از دست دادن فرد علاقه يا جدايي از كسي كه نوجوان به او دل بستگي داشته و به نحوي در زندگي او عامل خوشايندي به حساب مي آمده است. گاهي نيز دوري از محله زندگي، دوستان، مدرسه يا عوامل ديگر ممكن است موجب افسردگي هاي كوتاه مدت و زودگذر شوند۲٫

۲- در مورد نوجواني كه داراي پدر و مادر افسرده است، ممكن است عامل وراثتي نيز در بروز اختلال افسردگي در او نقش داشته باشد.

۳- گاهي نوجوان در مقابل دو هدف قرار مي گيرد و قادر به انتخاب يكي از آنها نيست زيرا انتخاب يك مورد به معناي محروم شدم از ديگري است. اين موقعيت موجب پديدار شدن فشار و ناراحتي روحي براي او مي شود كه اصطلاحا به آن تعارض مي گويند. وجود اين تعارضات زمينه هاي افسردگي را ايجاد خواهد كرد.

۴- ناكامي ناشي از نرسيدن به هدف، ممكن است در نوجوان با فشار رواني و ناراحتي همراه شود كه اگر اين احساس ناخوشايند تخليه نگردد زمينه هاي نگراني، اضطراب و افسردگي را فراهم مي كند.

۵- فشار يا استرس رواني كه بر اثر مسائل خانوادگي، تحصيلي يا توقعات و انتظارات بيش از اندازه والدين و مربيان در نوجوان ايجاد مي شود، در صورت عدم پيشگيري و درمان ممكن است به مرور نوجوان را به سوي بي قراري، ناامني، اضطراب و در نهايت افسردگي بكشاند.

راههاي پيشگيري از افسردگي در كودكان و نوجوانان

تقويت غناي عاطفي و انگيزه هاي ارتباطي كودكان در محيط خانواده، محشور شدن كودكان با صاحبان چهره هاي گشاده و تبسم و منش هاي پويا و افراد پرانگيزه و مثبت انديش مهم ترين گام در بهداشت روان و پيشگيري از اختلالات رواني است.

هر گونه تهديد، تحقير، تنبيه و تخريب شخصيت كودك به بهانه هاي مختلف مي تواند ضعف در عزت نفس، احساس كم كفايتي و كم ارزشي را به همراه داشته باشد و منجر به احساس نااميدي و افسردگي مي گردد.

احساس ناچيز بودن، احساس كم ارزشي، احساس بي كفايتي، احساس خردي و بي مقداري، خشم گناهكار بودن، احساس تعارض و تضاد دروني، ايجاد رقابت هاي نابرابر و احساس خشم و خصومت نسبت به ديگران، هموارترين زمينه هاي پديد آيي اختلال شخصيت، اضطراب و افسردگي است و درمانگری اضطراب و… در این موارد باید انجام شود.

نگاه هاي محبت آميز، تعامل كلامي پر از عطوفت، زيان تشويق، تاييد و ترغيب، توجه تقويت عزت نفس و احساس خود ارزشمندي، اعتلاي قدرت اراده و تصميم گيري، ايجاد و تقويت نگرش مثبت و خوشايند در كودكان نسبت به محيط اطراف و ارتباطات اجتماعي، ايجاد و تقويت انگيزه تلاش در آنان با انجام حمايت هاي رواني و عاطفي،حس کمبود محبت نداشتن, برقراري و استمرار روابط صميمانه، رفيقانه، حكيمانه و صادقانه با كودكان در دوره هاي مختلف رشد، زيباترين بستر پيش گيري از اختلالات رواني بالاخص ابتلا به افسردگي را فراهم و سلامت روان و رشد مطلوب شخصيت آنان را تضمين مي كند.

هر گونه تعارض و تضاد فكري و رفتاري بين پدر و مادر و تهديد و تكذيب مستمر يكديگر در فضاي خانه، به ويژه در حضور فرزندان، مي تواند بذر بسياري از رفتارهاي نامطلوب همانند لج بازي، پرخاشگري، بي تفاوتي، سرد مذاجي، اضطراب و افسردگي را در نهاد فرزندان بارور سازد و بالعكس همدلي و همراهي و تعامل مطلوب پدر و مادر، زبان تاثير، تشويق و تكريم، كلام صادقانه، صميمانه و رفيقانه و رفتارهاي متقابل و سبقت جويانه توام با گذشت و ايثار و صبوري و احسان ايشان مي تواند مناسب ترين بستر را براي تضمين سلامت و بهداشت رواني فرزندان تامين كند.

بدون ترديد پدران، مادران و مربيان كودكان سنين پيش دبستاني در امر بهداشت رواني و مصونيت كودكان در برابر پديده و متاسفانه نسبتا فراگير افسردگي مسئوليت خطيري بر عهده دارند.

خصيصه هاي شخصيتي اوليا و مربيان كودكان سنين پيش دبستاني و دبستاني در تحول شخصيت و سلامت و بهداشت رواني آنها تاثير فوق العاده اي دارد. به همين علت است كه همواره انتظار مي رود اوليا و مربيان و معلمان كودكان پيش دبستاني و دبستاني به مثابه الگوهاي برتر، بيش از ديگران از چهره گشاده و متبسم برخوردار باشند و شخصيت و منش آنها در دهه شرايط و موقعيت ها، به ويژه زماني كه با كودكان همراه هستند، آميزه اي از عطوفت و مهرباني، نشاط و پويايي، صبوري و بردباري، تعهد و دلسوزي، گذشت و ايثار، صداقت و شجاعت و منطق و استواري باشد۱٫

«درمان افسردگي»

روان پزشك پس از تشخيص اختلال عاطفي برنامه ايي براي درمان تدارك مي بيند. دايره انتخاب روانپزشك بسيار گسترده است. روان پزشك بايد تشخيص دهد كه چه دارويي، موثرتر واقع مي شود و چه نتيجه يي به بار مي آورد و اگر به طور كلي توصيه اي براي درمان بيمار نكند چه عواقبي را خواهد داشت. اين جاست كه علم دركنار هنر روانشناسي قرار مي گيرد.

مهم ترين روشهاي درمان افسردگي عبارتند از:

روان درماني
دارو درماني
ساير روشهاي درماني

۱- نقش روان درماني

درحالي كه روان درماني انواع مختلف دارد، همه اشكال آن مستلزم رابطه منحصر به فرد ميان درمانگر حرفه ايي و بيمار است كه امكان مشاركت روان درمانگر را در ناراحتي هاي بيمار فراهم مي سازد اين اميدواري وجود دارد كه درك بهتر احساسات، عواطف و رفتار بيمار، او را در زمينه هاي احساسي، اجتماعي و يا حرفه ايي در شرايط مناسب تري قرار دهد. همانطور كه دكتر مك هاف و دكتر اسلاوني مي نويسند:« هدف روان درماني فراهم ساختن شرايطي است تا بيمار بهتر بتواند برنامه هاي زندگي خود را اداره كند۱٫»

البته همه افسرده ها اختلال عاطفي روبرو نيستند بعضي از آنها مشكلات روحي دارند، روحيه آنها خوب نيست اين گروه بيشتر به روان درماني و در صورت لزوم به كمي دارو احتياج دارند.

در مورد افسردگيهاي باليني، روان درماني به تسكين ناراحتي كمك مي كند. در اين شرايط به بيمار اطلاعاتي در زمينه چگونگي تاثير بيماري بر زندگي او داده مي شود.

روان درماني مستلزم تمايل بيمار و شركت پوياي او در جلسات درمان است. بنابراين به عنوان يك قاعده كلي هر چه شدت افسردگي بيشتر باشد. روان درمانگر بايد با قاطعيت بيشتر در جهت ترغيب بيمار به شركت در جلسات درمان فعاليت كند.

۲- دارو درماني

آيا نمي تواني ذهن بيمار را تيمار كني؟

اندوه ريشه گرفته را از خاطر بزدايي؟

ناراحتيهاي تحرير شده مغز را پاك كني؟

و با ترقاب شيرين او ياد بردن، اين زائده هاي خطرناك را كه بر قلبت سنگيني مي كند بشوئي؟۱

براي بيماراني كه از افسردگي متوسط ناشديد رنج مي برند، داروهاي ضد افسردگي تري سيكليك به همراه روان درماني، مي تواند تجويز شود. تقريبا ۷۰% بيماران در مدت ۶-۴ هفته به ميزان قابل ملاحظه اي بهبود مي يابند.

۳- ساير روشهاي درماني

۱- خواب درماني و نور درماني ۲- شوك درماني

«خواب درماني و نور درماني»

گاهي اوقات افسردگي فصلي بوده، در زمستان حالت افسردگي پيش مي آيد و در بهار حالت شيدايي مشاهده مي شود، كه مي تواند با شدت نور آفتاب در ارتباط باشد.

پژوهشگران با در معرض نور شديد و روشن قرار دادن بيماراني كه از افسردگي فصلي رنج مي برند سعي بر درماني اين بيماران داشته اند. نتايج به دست آمده نشان مي دهد كه اغلب بيماران در هفته اول نور درماني تا حدود زيادي بهبود مي يابند.

ثابت شده است كه محدود كردن خواب و محروم كردن شخص از خوابيدن به طور سريع اما موقتي نشانه هاي افسردگي را از بين مي برد. در اين زمينه از شيوه هاي متفاوتي استفاده شده است كه از جمله مي توان به بيدار نگه داشتن بيمار در يك ۲۴ ساعت، محدود كردن خواب به نيمه دوم شب و بيدار كردن شخص و بخشي از خواب كه بيمار خوب مي بيند اشاره نمود.

«شوك درماني»

سريعترين راه درمان افسردگيهاي شديد شوك درماني است كه بعلت نياز شديد به مراقبت و نيز بيهوشي و بي حسي و ناراحتي هاي ناشي از درمان، معمولا در شرايط بيمارستان و بيماران بستري انجام مي پذيرد. شوك درماني زماني انجام مي شود كه دارو درماني به نتيجه نرسيده باشد و يا بيمار درصدد انتحار يا از فرط افسردگي اعتصاب غذا كرده باشد. شوك درماني بخصوص براي بيماران افسرده گرفتار توهم و هذيان و يا افسردگيهاي خيلي شديد مفيد واقع مي شود۱٫

نتيجه گيري

با توجه به پيامدهاي منفي كه افسردگي به روح و روان فرد و خانواده وي وارد مي كند پس بهتر است كه خانواده ها آموزش هايي ببينند در زمينه

۱- تعادل با فرزندان، رفع نشانه ها و تحميلاتي كه از سوي بزرگسالان بر نوجوانان وارد مي شود و نهايتا كاهش محدوديت ها، سرزنش ها و تحقيرهايي كه جو خانواده را مسموم مي سازد.

۲- كاهش موقعيت هاي استرس آميز مانند ايجاد شرايط مناسب براي تعاملات همدلانه و اطلاح موقعيت ها به نحوي كه نوجوان بتواند همسالان را براي دوستي برگزيند. تغيير شرايط براي كاهش زورگويي و سر به سر گذاشتن نوجوان در محيط آموزشگاه كه گاه شكست تحصيلي را در مدرسه در پي دارد۲٫

تهيه و تنظيم: مريم سرمدي

۱ ماهنامه پرورشي تربيت، شماره سوم، آذر ۷۸٫

۲ ماهنامه پرورشي تربيت، شماره سوم، آذر ۷۸٫

۳ نشريه ماهنامه آموزشي تربيتي پيوند، شماره ۲۷۱، ارديبهشت ماه ۸۱٫

۱ ماهنامه پرورشي تربيت، شماره ۳ آذر ۷۸٫

۱ ماهنامه پرورشي تربيت، شماره ۳، آذر ۷۸٫

۲ دكتر كيت راسل ابلاد، دكتر جي ريموند دو پاولو؛ ترجمه مهدي قراچه داغي، درمان افسردگي، نشر پيكان.

۱ ماهنامه پرورشي تربيت، شماره ۳، آذر ۷۸٫

۲ ماهنامه پيوند، شماره ۲۹۲، بهمن ماه ۸۲٫

۱ ماهنامه آموزشي پيوند شماره ۲۹۲، بهمن ۸۲٫

۱ ماهنامه پيوند، شماره ۲۷۷ آبانماه ۸۱٫

۱ دكتر كيت راسل ابلاو، دكتر جي ريموند دوپاولو، ترجمه مهدي قراچه داغي؛ نشر پيكان.