پایان نامه بررسی استعاره،نماد و اسطوره در غزلیات شیخ فخرالدین عراقی

هر دانشجویی در مقطع تحصیلات تکمیلی، که شامل دوره های کارشناسی ارشد و دکتری است، مشغول به تحصیل باشد، بعد از اینکه تمام واحد های درسی تعیین شده را گذراند، موظف است برای تمام کردن دورۀ خود رساله و یا پایان نامه ای بنویسد و طی مراسمی رسمی که از قبل برنامه ریزی شده است، از آن دفاع کند و نمرۀ قبولی بگیرد. نوشتن پایان نامه برای دانشجوی کارشناسی ارشد تقریباً اولین تجربۀ علمی و پژوهشی جدی و روشمند است و دانشجو با نوشتن پایان نامه در واقع راه را برای پژوهش های بعدی اش هموار می کند. همان طور که می دانید پایان نامه یا رساله نوعی پژوهش دانشگاهی است و بنابراین باید از بیشتر قواعدی که در حوزۀ پژوهش ها و تحقیقات آکادمیک وجود دارد پیروی کند و بتواند پیام خود را به گونه ای که رسا، علمی، مستدل و منطقی باشد، به مخاطبانش برساند. پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته‌ی ادبیات فارسی با عنوان بررسی استعاره،نماد و اسطوره در غزلیات شیخ فخرالدین عراقی در۱۳۳ صفحه با فرمت word نگارش شده است.

قسمتهایی از پایان نامه بررسی استعاره،نماد و اسطوره در غزلیات شیخ فخرالدین عراقی:

چکیده :

بررسی استعاره ، نماد و اسطوره در غزلیات شیخ فخرالدین عراقی

شیخ فخرالدین عراقی از چهره های برجسته ی شعر عرفانی در قرن هفتم هجری به شمار می آید و از دو دیدگاه عرفانی و ادبی ، زبان و بیان آثار وی قابل تأمل می باشد . در این رساله ما در پی این بودیم که کار کرد سه عنصر استعاره ، اسطوره و نماد را در غزلیات عراقی بررسی کنیم . از مهم ترین نتایج به دست آمده از این تحقیق می توان به موارد زیر اشاره کرد:

نماد:کارکرد نماد در غزلیات او بسیار گسترده است . در مجموع از ۳۱۲ غزل او ۶۴ غزل ، عرفانی هستند که در تک تک ابیات آن ها نماد پردازی شده است .

عراقی در نماد سازی بیشتر از دو نوع اصطلاح استفاده کرده است ؛ اصطلاحات مربوط به خمریات مانند باده ، می ، جرعه ، خمستان ، شراب و غیره و اصطلاحات مربوط به اندام معشوق و انسان مانند لب ، چشم ، ابرو و غیره اصطلاحات دیگری مانند بحر ، پیر ، بت و بتکده و غیره نیز به صورت نمادین به کار رفته اند اما بسامد بالایی ندارند. نماد های عرفانی او در زمان خود نماد های زنده و پویایی بوده اند اما به مرور بر اثر کثرت استفاده و تقلید سایر شاعران به صورت کلیشه ای و تکراری درآمده اند.

استعاره: از بین انواع استعاره ، استعاره های مصرحه کاربرد چشم گیری دارند؛ او ۱۰۵ مورد انواع استعاره ی مصرحه به کار برده و از بین آن ها بیشتر به استعاره ی مصرحه ی مجرده التفات نشان داده است. استعاره های مکنیه ی اضافی کاربرد چندانی ندارند و تنها ۲۳ مورد می باشد. مکنیه ی اسنادی تنها سه مورد است .

اما از استعاره های مکنیه ، تشخیص را به دلیل کاربرد وسیع آن جداگانه بررسی کردیم و در ۱۶۸ مورد تشخیص‌های زیبایی یافتیم . واژگانی که جاندار انگاشته شده بیشتر عشق، خیال، بخت، دل و… بوده اند. سایر استعاره‌ها مثل استعاره در فعل و صفت ( تبعیه ) کارکرد چندانی ندارند.

اسطوره : عراقی به اسطوره و حتی تلمیح ، توجه چندانی نکرده است ؛ تنها در ۲۸ مورد به داستان های پیامبران یا عشاق اسطوره ای اشاره کرده و از پیامبرانی چون سلیمان ، ابراهیم ، موسی ، عیسی و یوسف (ع) یاد نموده و به عشاقی چون بیژن و منیژه ، شیرین و فرهاد و وامق و عذرا توجه نموده اما از اساطیر حماسی ایرانی مانند رستم و اسفندیار هیچ یادی نکرده است.

پیشینه تحقیق

یکی از محورهای اصلی پژوهشهای ادبی، حوزهی صورخیال یا به طور کلّی، مباحث بلاغی است. به همین علّت از گذشته تاکنون، پژوهشهای بلاغی متعدّدی بر روی متون ادب پارسی، صورت گرفته است؛ برای نمونه میتوان به کتابهایی از جمله« صورخیال در شعر فارسی» اشاره کرد که به صورت تحلیلی، شیوهی کارکرد برخی از صورخیال را در متنهای ادبی، بررسی کرده وبه نتایج ارزشمندی دست یافته و اغلب به میزان نوآوری و بداعت صورخیال در متنهای مورد بررسی اشاره کرده است و یا کتاب «نقشآفرینیهای حافظ» که استاد فقید دکتر فرشیدورد در حوزهی نوآوریهای ادبی وبلاغی حافظ نگاشته است؛ همچنین «صورخیالدردیوان حافظ» از مرحوم دکتر اسکندری، که وجوه زیبایی های بلاغی غزلهای حافظ را مورد مطالعه قرار داده است.

در حوزهی استعاره، اسطوره و نماد، کتابها و مقاله های فراوانی تاکنون، نوشته شده که برشمردن همهی آنها از حوصله و توان این مطلب و نگارنده بیرون است؛ اما ما برای سامان دادن مبانی تعاریف و نظریههای این پایاننامه، به اصلیترین آنها مراجعه کردهایم. در زیر، به نمونههایی از کارهایی که در این حوزه، صورت پذیرفته، اشاره میشود:

تحلیل استعاره درغزل های بیدل دهلوی: این کتاب، که از محمد رضا اکرمی است، در سال ۱۳۹۰ منتشر شده و استعاره را در غزلهای بیدل، تحلیل و بررسی کرده است. در این پژوهش مباحث جدیدی در حوزهی استعاره، مطرح شده است از جمله: استعاره ی سیّال و استعارهی تأویلی.
مقاله‌ی « بررسی و تحلیل تشبیهات و استعارات جهانگشای جوینی» از فریدون طهماسبی ۱۳۹۰؛ در این مقاله که در مجلهی فنون ادبی دانشگاه اصفهان، چاپ و منتشر شده، تشبیهات واستعارات جلد نخست تاریخ جهانگشا را دستهبندی نموده است. نویسنده به این نتیجه رسیده که تشبیهات واستعارات جلد نخست به چهار دسته تقسیم میشوند و جوینی به شکلی آگاهانه، از واژگان و ترکیباتی استفاده میکند که رنگی از سیاهی، تباهی، سرخی خون ومرگ را به یاد میآورد واینگونه توانسته میان ابعاد تاریخی و ادبی اثرش ارتباط برقرار کند.
مقاله‌ی «تحلیل اشعار سید حسن حسینی از منظر صورخیال » از دکتر احمد کریمی و کلثوم وقاری منتشر شده در مجلهی فنون ادبی دانشگاه اصفهان،۱۳۹۰٫ در این مقاله نیز کوشش شده است صورخیال در مجموعههای شاعر براساس عناصری چون تشبیه ، استعاره، نماد، کنایه، مجاز، پارادوکس و حسّامیزی، مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. نویسنده با استفاده از نمودار و تحلیل آماری به این نتیجه رسیده که تشبیه، در آثار سیدحسن حسینی ، به عنوان یکی از عناصر تصویر ساز کلام، بسامد بالایی دارد و همهی انواع آن در اشعار او وجود دارد؛ نیز از استعارهی مصرّحه و مکنیّه به یک اندازه بهره برده و استعاره از نوع تشخیص، درصد بالاتری دارد. در بخش نماد، از سه خاستگاه نماد، یعنی طبیعت، آیین های ملی و اساطیری و دین و مذهب و بیش از همه طبیعت، برای ارائه ی تصاویر شاعرانه استفاده کرده است.

کتاب «تحلیل ارکان استعارههای پیچیده نهج البلاغه » از محمد ادیبی مهر، منتشر شده در سال ۱۳۸۶و پایاننامه « بررسی انواع استعاره در دیوان صائب » از فاطمه صدیقی، در سال ۱۳۷۴، نیز در زمرهی پیشینهی این پژوهش قرار می گیرند.

شایان یاد است که در حوزهی این پژوهش؛ یعنی بررسی اسطوره، استعاره و نماد در غزلیات عراقی، براساس پژوهشهایی که نگارنده، انجام داد، هیچ تحقیق و پژوهشی، صورت نپذیرفته و این رساله، عهدهدار انجام آن خواهد بود.

فهرست مطالب بررسی استعاره،نماد و اسطوره در غزلیات شیخ فخرالدین عراقی :

فصل اوّل: مقدمه
الف – کلیات ………………… ۲
الف – اهمیت تحقیق ……………… ۳
ج- روش تحقیق ……………… ۴
د – پیشینه ی تحقیق …………….. ۵
۱)نگاهی به زندگی شیخ فخر الدین عراقی……… ۶
الف – تولد و کودکی ……………………… ۶
ب – جوانی …………. ۸
ج- استادان و مسافرت ها ……………. ۱۰
د – مذهب عراقی …………….. ۱۲
ه – عرفان عراقی …………….. ۱۳
و – جایگاه و منزلت عراقی در کاروان ادب پارسی …….. ۱۴
ز – وفات عراقی ……………………. ۱۴
ح – آثار عراقی ………………. ۱۵
تاثیر پذیری عراقی از دیگر شاعران …………….. ۱۵
الف – سوانح العشاق غزالی …………. ۱۶
ب- حدیقه سنایی ………………… ۱۶
ج- تاثیر عطار بر عراقی ……………… ۱۶
تاثیر گذاری عراقی بر دیگر شاعران ……………… ۱۷
الف – تضمین ها و اقتباس های لفظی …………. ۱۷
ب- همانندی در وزن و قافیه و ردیف …………. ۱۷
ج- اقتباس ها …………. ۱۸
سبک ادبی عراقی …………….. ۱۹
دستور مندی زبان عراقی ………….. ۱۹
شیوه ی واژه گزینی عراقی ……… ۲۰
قافیه و ردیف های فعلی …………. ۲۱
تراکم فعل در زبان عراقی …………… ۲۱
نقش برخی عناصر موسیقی افزای در آثار عراقی …………. ۲۲

فصل دوم: استعاره و کاربرد آن در غزلیات شیخ فخرالدین عراقی:
تعریف استعاره …………… ۲۷
ارکان استعاره……………. ۲۹
علاقه و قرینه در استعاره …………. ۳۰
انواع استعاره ……….. ۳۰
استعاره مصرحه …………. ۳۰
- استعاره مصرحه مطلقه ……………. ۳۰
- استعاره مصرحه مجرده …………. ۳۱
- استعاره مصرحه مرشحه …………… ۳۲
استعاره مکنیه یا بالکنایه ……………. ۳۲
هدف از استعاره ……………. ۳۳
پیشینه مطالعات استعاره در غرب ………… ۳۳
ارسطو و استعاره ………………. ۳۴
دیدگاه رمانتیک ها در باره ی استعاره ……………. ۳۵
مطالعات زبان شناختی استعاره ……….. ۳۸
استعاره ی زنده و استعاره ی مرده ………… ۳۸
استعاره ی مصرحه در غزلیات عراقی ……………. ۳۹
این و آن به عنوان قرینه ……………….. ۴۴
نمونه هایی دیگر از استعاره ی مصرحه …………. ۴۶
استعاره ی مکنیه در شعر عراقی …………. ۴۸
تشخیص در شعر عراقی ……….. ۵۱
استعاره ی تبعیه در شعر عراقی ……. ۵۷
استعاره ی تهکمیه ………….. ۵۹
وجه شبه ( جامع)…………. ۵۹
نمونه هایی از استعاره با جامع حسی و طرفین حسی ……… ۶۰
نمونه هایی از استعاره با جامع عقلی ………… ۶۱
اهمیت زیبایی شناختی استعاره …………. ۶۲