در حکایات طنزآمیز مثنویهای عطار

هر دانشجویی که در مقطع تحصیلات تکمیلی، که شامل دوره های کارشناسی ارشد و دکتری است، مشغول به تحصیل باشد، بعد از اینکه تمام واحد های درسی تعیین شده را گذراند، موظف است برای تمام کردن دورۀ خود رساله و یا پایان نامه ای بنویسد و طی مراسمی رسمی که از قبل برنامه ریزی شده است، از آن دفاع کند و نمرۀ قبولی بگیرد. نوشتن پایان نامه برای دانشجوی کارشناسی ارشد تقریباً اولین تجربۀ علمی و پژوهشی جدی و روشمند است و دانشجو با نوشتن پایان نامه در واقع راه را برای پژوهش های بعدی اش هموار می کند. همان طور که می دانید پایان نامه یا رساله نوعی پژوهش دانشگاهی است و بنابراین باید از بیشتر قواعدی که در حوزۀ پژوهش ها و تحقیقات آکادمیک وجود دارد پیروی کند و بتواند پیام خود را به گونه ای که رسا، علمی، مستدل و منطقی باشد، به مخاطبانش برساند. پايان‌نامه حاضر براي دريافت درجه کارشناسی ارشد رشته ادبيات فارسي گرايش محض با عنوان بررسي سه تيپ شخصيتي «عاقل»، «نادان» و «ديوانه» در حکایات طنزآمیز مثنویهای عطار در ۱۳۲ صفحه با فرمت Word نگارش شده است. در زیر قسمتهایی از این پایان نامه به عنوان نمونه آورده شده است:

چكيده پایان نامه بررسي سه تيپ شخصيتي «عاقل»، «نادان» و «ديوانه» در حکایات طنزآمیز مثنویهای عطار

ازمكتب تصوف اسلامي كه مسلماً ايرانيان، در پايه‌گذاري و بنيان آن سهمي به سزا داشته‌اند، نوابغي برخاسته‌اند كه در پيشرفت افكار بشر در اين زمينه ،كمك‌هاي شاياني نموده‌اند. شيخ فريدالدين محمّد عطار نيشابوري يكي ازآن جمله نوابغ است كه در اين راه ،گام‌هاي بلندي را برداشته است.

از جمله اقدامات بديع و ارزنده‌ي او ، آن است كه وي مردم و طبقات فرودست را به طور جدي مدّ نظر داشته و سهم عظيمي را در آشنا ساختن عوام با مقوله عرفان داراست. او در ضمن حكاياتي بس شيرين و خواندني ، با استفاده ازشخصیت دیوانه و گفتار و کردار ویژه ی او که طنزآمیز است به انتقاد از اوضاع نابسامان زمانه ی خود می پردازد.علی رغم اینکه در اکثر متون ادبی و تاریخی از اصطلاح “عقلای مجانین ” استفاده شده است ،عطار از آنجا که احترام ویژه ای برای این قشر ، قایل است به آنها “دیوانه” می گوید و در خلال آثارش حقیقت وجودی آنها را برتر از”عاقلان” می نماید. گویی قدرتمندان عاقل وسودجو، مطابق با مصلحت اندیشیها ی عامدانه ی خود ،همیشه در پی محدود کردن و به رسمیت نشناختن آنها بوده اند.

دیوانگان عطار با بهره گیری ازشگردهای گوناگون طنز پردازی در حکایات ،نقشی مؤثردر تشفی خاطرمردم رنج دیده وابرازانزجار از هر گونه ظلم و تبعیض را دارند.معمولا در این قسم حکایات ،شاهد رفتار نامتعارف و شگفت انگیزی ازدیوانه هستیم که واکنش شخصیت مقابل را برمی انگیزدو اینگونه جریان کمیک داستان شکل می گیرد.یکی از جریانات نو ظهور در مثنویهای عطار، جابه جا یی شخصیتها در قالب قصه های آن است،این امر ضمن اینکه باعث جذابیت خاصی شده ،یکی از عوامل ایجاد طنز محسوب می شود.بنابر اهميتي كه اين حكايات دارا هستند. بر آنيم تا در اين پژوهش؛ ضمن بررسي كامل حكايات طنز موجود در سه مثنوي فاخر او، فنون طنز آفريني هريك را به طور مبسوط بررسي كنيم.

كليد واژه حکایات طنزآمیز مثنویهای عطار : عطار، عقلاي مجانين، عاقل ، نادان،ديوانه، اسرار نامه، مصيبت نامه، منطق الطير، حکایت،طنز

مراحل پژوهش

براي تدوين و نگارش اين پژوهش؛ با توجه به موضوع آن زير عنوان ” بررسي سه تيپ شخصيتي عاقل، نادان و ديوانه در حكايات طنز آميز عطار؛ كتاب هاي الف ) مصيبت نامه ب) منطق الطير ج) اسرارنامه كه هرسه با تصحيح، تعليق و مقدمه دكتر محمد رضا شفيعي كدكني به چاپ رسيده‌اند؛ منابع اصلي بوده‌اند و منابع مورد استفاده ‌ي ديگر به تفصيل در فهرست منابع ذكر شده‌اند. نگارش و تدوين اين مجموعه با نظر به گستردگي آن بدين ترتيب صورت گرفت:

1) مطالعه‌ي سه مثنوي عطار كه زمينه‌ي كار هستند؛ سپس استخراج حكايت طنز‌آميز آن و يادداشت برداري به صورت فيش و برگرداندن آن به صورت نثر روان

2) مطالعه كتب و مقالاتي كه مربوط به زندگي نامه‌ي عطار، تاريخ نيشابور و معاصران او و تاريخ پيدايش عقلاي مجانين و فيش برداري ازآن

3) مطالعه منابعي در باب طنز، انواع آن، شگردهاي طنز پردازي در متون و تطابق دادن آن با حكايات طنز استخراج شده از آثار عطار

4) مطالعه آثاري اعم از كتاب و مقاله در باب عرفان، ادبيات عاميانه و مسايل اجتماعي ـ سياسي قرن ششم و يادداشت برداري از آن‌ها.

5) مرتب كردن و بخش كردن يادداشت ها بر اساس موضوع و فصل بندي پايان نامه

6) افزودن يافته‌هاي شخصي اعم از بررسي جزء به جزء هر حكايت از لحاظ ساختار، تيپ‌شناسي ، شخصيت‌پردازي و كشف چگونگي ايجاد طنز در متن اعم از موقعيت، كلامي و… در هر كلام و مرتبط كردن آن با جابه جا شدن مداوم تيپ‌ هاي شخصيتي

7) ارائه‌ي سه تعريف علمي و مجزا از تيپ‌هاي « عاقل»، «نادان» و «ديوانه» و تفكيك شخصيت‌هاي موجود در حكايات طنز برحسب اين تعاريف از طريق واكاوي دقيق حكايت‌ها و توجه به رفتار و كردار هر شخصيت.

8 ) سعي در اثبات اين فرضيه كه « عقلاي مجانين» غلط مصطلحي بيش نيست، زيرا اين گروه به واقع ديوانه بودند كه مطابق با ديدگاه و افكار خود چنين روشي را براي زندگي و برخوردهاي اجتماعيشان برگزيده بودند معمولا بسيار برتر والاتر از عاقلان ؛ عمر خود را سپري مي كردند . فقط به خاطر انتقادهاي بي امان و مبارزات اجتماعي ـ سياسي كه داشتند ؛اين چنين مطرود صاحبان قدرت بودند و از فضاي جامعه دور نگه داشته مي شدند.

9) جمع بندي و نتيجه گيري

10) فهرست منابع مآخذ