بررسی نگرش، نیت و رفتار خیارکاران استان لرستان نسبت به مدیریت تلفیقی آفات : پایان نامه ارشد کشاورزی گرایش مدیریت

کشور عزیزمان ایران با توجه به تنوع اقلیم ، آب و هوای مطبوع و اراضی وسیعی که در اختیار دارد در صورت مدیریت در عرصه کشاورزی میتواند یکی از قطب های بلامنازع کشاورزی دنیا باشد و با پرورش دانش آموختگان خبره در گرایش های مختلف رشته کشاورزی میتوان به این مهم نایل آمد.دیجی لود در ادامه به معرفی پایان نامه های کارشناسی ارشد رشته کشاورزی میپردازد. پایان نامه حاضر با عنوان” بررسی نگرش، نیت و رفتار خیارکاران استان لرستان نسبت به مدیریت تلفیقی آفات ” با گرایش مدیریت کشاورزی و با فرمت Word (قابل ویرایش) تقدیم شما دانشجویان عزیز میگردد.

مقدمه پایان نامه بررسی نگرش، نیت و رفتار خیارکاران استان لرستان نسبت به مدیریت تلفیقی آفات :

کشاورزی به عنوان یکی از ارکان اصلی تولید در حیات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هر کشوری از اهمیت ویژهای برخوردار است. با توجه به روند رو به افزایش جمعیت جهان و همچنین محدودیت موجود در بخش کشاورزی و نیاز به افزایش تولید محصولات کشاورزی توسعه آن به عنوان اصلی ترین منبع تهیه مواد غذایی امری مهم است. یکی از چالش های اساسی در مسیر توسعه بخش کشاورزی آفات و بیماری هایی است که سالانه بخش قابل توجهی از محصولات کشاورزی را از بین می برند. در دهههای گذشته برای غلبه بر چالش فوق از سموم و آفت کش ها به وفور استفاده شده است (اتحادی و همکاران،1390). همچنین با پیدایش سموم در زنجیره غذایی، آگاهی و حساسیت مردم نسبت به عواقب مخرب استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی و آفتکشها بر روی محیط زیست افزایش یافت. در طی چند دهه گذشته استفاده بیش از حد از سموم شیمیایی برای کنترل آفات و بیماریهای نباتی مشکلات فراوانی را برای انسان ها، محیط و سایر جانداران ساکن در زیستگاههای طبیعی بوجود آورده است. به طوری که با مصرف سموم در مزارع تولید محصولات غذایی، سموم وارد زنجیره غذایی انسانها گردیده که مسایل ابتلای انسانها به بیماریهای سخت یکی از پیامدهای آن بوده است. با مصرف انواع سموم شیمیایی بر روی محصولات مزرعه، سموم از طریق شستشو با آب آبیاری و باران شسته شده و باعث انتقال سموم به آبهای زیرزمینی می گردد. در این میان بکارگیری سموم پرخطر و قوی باعث نابودی سایر اکولوژیهای محیط زیست طبیعی گردیده است (بیگدلی و صدیقی،1389). همچنین استفاده نامتعادل از کودهاي شیمیایی باعث کاهش کیفیت و حاصلخیزي خاک، آلودگی زیست محیطی و به ویژه آلودگی منابع خاك و آب می شود (حسین زاده و قربانی، 1389).
امروزه جامعه بشری با یک تضاد و دوگانگی روبرو است. از یک سو نیاز روزافزون بشر به مواد غذایی به ویژه افزایش تولیدات کشاورزی و از سوی دیگر استفاده از برخی روش های جاری با انگیزه دستیابی به تولید بیشتر و کنترل آفات و بیماریها، محیط زیست را برای زندگی انسان نامناسب کرده است. زیستشناسان برای یافتن راههای سالمتر برای مبارزه با این مشکل، به امکان استفاده از سایر ارگانیسم ها روی آوردند (سمیع، 1383). تولید محصولات کشاورزی علاوه بر شرایط اقلیمی و مخاطرات پیش بینی نشده، در وهله اول تابع عوامل مدیریتی خاصی است که تاثیرات مهمی در تولید پایدار کشاورزی دارد. این عوامل به طور کلی شامل مدیریت خاک، آب، آفات و بازاریابی است که هر یک از این بخشها، خود دارای مسائل و معضلات بیشماری است، اما در این بین، مدیریت آفات نقش بسیار مهمی در فرآیند تولید محصولات کشاورزی دارد (نوری و همکاران، 1390). بنابراین نظر به اهمیت خسارات ناشی از آفات، توجه نمودن به مدیریت آفات و به طور خاص مدیریت تلفیقی آفات می تواند نقش بسیار مهمی در کنترل عواملی که سبب کاهش محصول کشاورزی می شوند، داشته باشد و همچنین می تواند از آلودگیهای محیط زیست و محصولات کشاورزی جلوگیری نماید.
مديريت تلفيقي آفات (IPM) سيستمي از كنترل آفات است كه در آن از طيف وسيعي از روشهای زراعي، بيولوژيکي، شيميايي و مکانیکی استفاده مي شود به نحوي كه با كسب حداكثر سود اقتصادي، حداقل آسيب را به محيط زيست وارد كند (قصری، 1388). به عبارت دیگر مدیریت تلفیقی آفات تمامی اقدامات تشخیصی، پیش بینی، پیش گیری، حفاظتی، کنترلی و بهداشتی بهنگام مرتبط با کاهش زیانهای ناشی از آفات و بیماریهای گیاهی را شامل می شود که بر پایه اقدامات بیولوژیک و البته در بسیاری از موارد از طریق مبارزه توامان طبیعی یا شیمیایی (البته در سطحی کم) به انجام رسد؛ البته با این هدف که توأم با کنترل پیامدهای مخرب آفات بر کمیت و کیفیت محصولات، زیست بوم های مربوطه آسیب های کمتری را متحمل شوند (شریفی و همکاران، 1388).
همچنین اصليترين ضعف ساختاري اين فرآيند پايين بودن ميزان مشاركت بهره برداران و كشاورزان از يك سو و عدم توفيق رهيافتهاي متعارف ترويجي از سوي ديگر مي باشد. بر اين اساس، با افزايش اهميت مديريت تلفيقي آفات در فرآيند توسعه كشاورزي دانشمندان و متخصصان ترويج كشاورزي براي رفع اين نواقص، به ارايه الگوها و رهيافت هاي جديدي روي آورده اند كه بيشتر بر مشاركت، قدرت بخشي، توسعه منابع انساني و تسهيل آن تاكيد دارند. اين رهيافتهاي مشاركتي در بيشتر كشورها استفاده شده و نتايج مطلوبي در پی داشته اند (اتحادی و همکاران، 1390).
کاربرد موفقیت آمیز مدیریت تلفیقی آفات نیازمند درک همه جانبه اقدامات و گزیدارهای مختلف کنترل آفات و بهره گیری متوازن، بجا و به موقع از آن گزیدارهای مختلف است. این امر نیازمند نگرش سازنده کشاورزان و آمادگی آنها برای پیاده سازی مدیریت تلفیقی آفات در مزارع خویش از جنبه داشتن دانش و مهارت و نیز توان مدیریت یکپارچه مزارع است. بواقع زمانی مدیریت تلفیقی آفات می تواند موفقیت آمیز باشد که در نظام مدیریت مزرعه تلفیق شود. در دسترس بودن فنون، روشها و فناوریهای مناسب از طریق تحقیقات سازگاری و کاربردی در زمینه مدیریت تلفیقی آفات، ارائه آموزش ها و مشاوره های ترویجی به کشاورزان به ویژه از طریق رهیافتهای تحقیق و ترویج مشارکتی یکپارچه، در دسترس بودن خدمات حمایتی و نهادهای مورد نیاز و سیاست ها نیز از جمله عوامل تاثیر گذار بر گسترش موفقیت آمیز مدیریت تلفیقی آفات به شمار می رود (شریف زاده و همکاران، 1387).
یکی از رهیافتهای اجرای مدیریت تلفیقی آفات، رهیافت مدرسه در مزرعه (FFS) است. FFS ریشه در رهیافت های مشارکتی روستایی دارد. همچنین FFS یک روش مشارکتی یادگیری، پذیرش و انتشار فناوری است (FAO, 2001) که مبتنی بر اصول یادگیری بزرگسالان و مانند یادگیری تجربی است (Davis et al., 2012). فرض اصلي در به كارگيري رهيافت FFS/IPM آن است كه اين رهيافت به واسطه درگير نمودن فراگيران در مراحل مختلف يادگيري توأم با عمل، در مقايسه با روشهاي آموزشي سنتي، اطلاعات بيشتري را در اختيار قرار داده و دركي عميقتر را براي آنان به ارمغان مي آورد (قربانی پیرعلیدهی و همکاران، 1390). در مدارس مزرعهای مدیریت تلفیقی آفات، مزرعه به عنوان کلاس تلقی می گردد و گیاهان، آفات و بیماری علف های هرز، مواد کمک آموزشی هستند. در مدارس مزرعه ای مدیریت تلفیقی آفات از کلاس های دارای تهویه و ارائه مطلب به وسیله پاور پوینت خودداری میگردد و در عوض کشاورزان در نشست ها و بازدیدهای مزرعهای حضور پیدا میکنند (امیری اردکانی، 1388).
در اين راستا، از اواخر دهه 1980، مدرسه در مزرعه كشاورز به عنوان رهيافتي كارگشا، با حمايت فائو و با تمركز اوليه بر مديريت تلفيقي آفات در نواحي كشت برنج جنوب شرق آسيا ظهور يافت و رفته رفته موضوعات مختلفي چون فرآوري محصول، مديريت جنگل و حتي سلامت اجتماعي را نيز در برگرفت (علی میرزایی و همکاران، 1389). همچنین مدل FFS/IPM شروع به گسترش کرد و محصولات و موضوعات مرتبط با کشاورزی بیشتری را تحت پوشش برنامههای درسی خود برد. تاکید برنامه ها به طور عمده بر روی روش مدیریت تلفیقی آفات، مصرف کمتر و ایمن تر آفت کشها و درک خوب از رابطه بین آفات مفید و مضر می باشد (Yorobe Jr et al., 2011). از آنجایی که رفتار انسان در برابر پدیده ها تحت تاثیر نگرش فرد نسبت به پدیده مورد نظر است، آگاهی از وضعیت نگرش افراد می تواند در پیش بینی، کنترل و حتی تغییر رفتار به مسئولان کمک شایانی نماید (ظریفیان و عزیزی، 1389). بنابراین در این پژوهش سعی شده است که به بررسی نگرش، نیت و رفتار کشاورزان نسبت به برنامههای مدیریت تلفیقی آفات پرداخته شود.
2-1 بیان مساله
یکی از چالشهای اساسی در مسیر توسعه بخش کشاورزی، آفات و بیماریهایی است که سالانه بخش قابل توجهی از محصولات کشاورزی را از بین می برند. در دهههای گذشته برای غلبه بر چالش های فوق از سموم و آفت کشها به وفور استفاده گردیده است. اگر چه با این روش، کنترل آفات و بیماری ها تا حدود زیادی موفق بوده است اما پیامدهای زیست محیطی و خطراتی را برای سلامت انسانها به دلیل مصرف بی رویه این مواد، ایجاد می نماید (اتحادی و همکاران، 1390). همچنین برآورد مشکل آفات در گستره جهانی نشان میدهد که اگر آفات وجود نداشتند تولید مواد غذایی جهان میتوانست تا یک سوم افزایش یابد. بر اساس آخرین آمار از سوی کمیته بین المللی حفظ نباتات در سال 1998 خسارت ناشی از آفات و بیماریها و علفهای هرز تا مرز 40% برآورد شده است. بر اساس این آمار باید گفت که با مبارزه با آفات تنها 7/27 درصد از خسارت کاسته شده است (سمیع، 1383).
با توجه به خطرات شناخته شده آفتکشهای شیمیایی، در محیط زیست و سلامت انسان ها، مدیریت تلفیقی آفات سیستمی است که کاهش استفاده از آفتکشهای شیمیایی را تشویق می کند و استفاده از روش های کنترل غیر شیمیایی را گسترش می دهد (Yorobe Jr, 2011). همچنین حفظ سلامت محصول در طول فصل زراعی، حفظ دشمنان طبیعی آفات در مزرعه و پیرامون آن، مراقبت هفتگی مستمر از مزرعه توسط کشاورزان و ارتقای توانمندی کشاورزان به سطح کارشناسان ماهر در مدیریت مزرعه از اصول بنیادین مدیریت تلفیقی آفات به شمار می رود (شریفی و همکاران، 1388).
علی رغم تلاش های فراوانی که در دهههای اخیر برای آموزش روستاییان صورت گرفته، هنوز دانش و آگاهی روستاییان برای مدیریت تلفیقی آفات کافی نیست. این امر حکایت از آن دارد که شیوه های به کار گرفته شده از کارایی لازم برخوردار نبوده است. از این رو دانشمندان و متخصصان ترویجی، برای رفع این نواقص، به ارائه الگوها و رهیافت های جدیدی روی آورده اند که بیشتر بر مشارکت، قدرت بخشی، توسعه منابع انسانی و تسهیل تاکید دارند (اتحادی و همکاران،1390). انتشار ایدهها و تکنولوژی های نوین در بین جوامع وقتی با موفقیت قرین خواهد بود که منجر به تغییر و دگرگونی در دانش، نگرش و رفتار اعضای جوامع گردیده و در نهایت مورد پذیرش آنها قرار گردد (بیگدلی و صدیقی، 1389). با بهبود نگرشهاي فرد در مورد موضوع ها، احتياج او به تفكر و تصميم گيريهاي جديد كم شده و رفتار او در برابر آن موضوع ها مشخص، عادتي و قابل پيش بيني مي گردد. در این راستا سياست‌گذاران معاصر نیز نيازمند ابزاري براي پيش‌بيني اين که چگونه کشاورزان برانگيخته شدن و رهيافت‌هاي جديد را به عنوان شاخص‌هاي اجتماعي نظارتي که بر اساس آنها موفقيت سياست‌ها قضاوت مي‌شوند، بپذيرند (Austin et al., 1998). یکی از این رهیافت هایی که می تواند در ایجاد آگاهی و توانمندسازی کشاورزان در استفاده از مدیریت تلفیقی آفات اثر بخش باشد، رهیافت مدرسه در مزرعه است. كاربرد اين رهيافت نشان می دهد كه برنامه آموزشي مشاركتي و عمل گراي نهفته در آن، مي تواند نقش مؤثري در افزايش دانش كشاورزان نسبت به ابعاد مختلف مديريت تلفيقي آفات مزارع ايفا نمايد و درك آنان را در زمينه بوم شناسي زراعي، چرخه زندگي آفات و دشمنان طبيعي اين موجودات مضر ارتقا بخشد و نوآوري محلي را بر انگيزد (علی میرزایی و همکاران،1389).
در همین راستا، دورههای آموزشی ترویجی مدیریت تلفیقی آفات خیار با رهیافت مدرسه در مزرعه از سال 1390 تا 1392 به صورت مستمر در استان لرستان برگزار شده است، این دوره ها در کل استان از جمله در شهرستان های خرم آباد، بروجرد، سلسله و دوره چگنی اجرا شده است؛ این دورهها به صورت تقسیم بندی کشاورزان در گروه های 20 تا 25 نفره در کلاس های آموزشی مدرسه در مزرعه برگزار شده است. مساله مهم این است، که دوره های آموزشی مدیریت تلفیقی آفات سبب آشنایی کشاورزان با مضرات سموم و کودهای شیمیایی می گردد و از طرفی آنان را با تولید محصول سالم آشنا می سازد این امر باعث کاهش مصرف آفتکشها و سموم و در نتیجه حفظ محیط زیست و منابع طبیعی میگردد و نتیجه آن، حرکت به سمت کشاورزی پایدار می باشد. از آنجا که برگزاری این دورهها در طول این مدت زمانی، هزینه بر و زمان بر بوده است و تا کنون هیچ مرجعی به بررسی نگرش، نیت و رفتار خیارکاران نسبت به مدیریت تلفیقی آفات نپرداخته است، در این تحقیق سعی شده که نگرش، نیت و رفتار خیارکاران شرکت کننده و غیرشرکتکننده در دوره های آموزشی مدیریت تلفیقی آفات نسبت به بکارگیری مدیریت تلفیقی آفات، مورد بررسی قرار گیرد؛ به عبارت دیگر آیا این دورهها توانسته است در نگرش، نیت و رفتار خیارکاران در استفاده از مدیریت تلفیقی آفات تاثیر گذار باشد؟ این تحقیق به منظور جواب دهی به این سوال و سوالاتی شبیه به آن، طراحی و اجرا گردید.

اهمیت و ضرورت موضوع

در هر هفته ۲۵ هزار تن سموم آفت كش در دنيا مصرف مي شود، كه از اين ميزان، ۷۵ درصد آن توسط كشورهاي توسعه يافته و ۲۵ درصد آن در كشورهاي در حال توسعه مصرف می گردد، با اين وجود، ميزان آلودگي محصولات كشاورزي در كشورهاي در حال توسعه ۱۳ برابر كشورهاي توسعه يافته مي باشد. به طور متوسط هر فرد سالانه نيم كيلوگرم سموم شيميايي را وارد بدن خود مي كند (حیدری و افسری کهنه شهری، 1389). همچنین، استفاده جهانی از آفت کشها در ابتدای هزاره سوم بیش از 5/2 میلیون تن در سال است.

هزینه های جهانی آفتکشها حدود 32 میلیارد دلار می باشد. پیامدهای منفی که در سلامت انسانها، کیفیت آب، تنوع زیستی و حیات وحش به خاطر استفاده آزادانه از مواد سمی و ورود آنها به محیط زیست ایجاد شده، به یک نگرانی مهم تبدیل گردیده است (Mancini and et al., 2008). استفاده بيش از حد و نامتعادل از كودهاي شيميايي در كشاورزي سبب افزايش هزينههاي توليد و وابستگي به نهاده هاي بيروني و منابع انرژي از يك سو و كاهش بهره وري خاك، آلودگي آبهاي سطحي و زير زميني و متعاقباً اثرات منفي بر سلامت انسانها و ساير موجودات از سوي ديگر گرديده است (ویسی و همکاران، 1389 ). همچنین استفاده بیش از 300 ترکیب شیمیایی خطرناک و مصنوعی نظیر آفت کش‌ها، کود های شیمیایی، علف کش‌ها که باعث اختلال در سیستم سلامتی انسان می‌شود از معایب کشاورزی کنونی است (ملک سعیدی و همکاران، 1389 ).

در كشورهاي در حال توسعه در مقايسه با كشورهاي توسعه يافته به دليل افزايش مصرف و در دسترس بودن انواع آفت كشها و علفكشها، مسموميت با اين سموم نيز از ميزان بروز بالايي برخوردار است. براي مثال تخمين زده شده است كه تنها در كشور چين مسموميت با آفتكشها سبب مرگ حدود 175000 نفر در سال ميشود و 1251 شهروند تايلندي در سال 2006 بر اثر استفاده از آفت كشها و علف كشها مسموميت شغلي پيدا كردهاند (گل زردی و همکاران، 1390).

این امر به این دلیل رخ می دهد که تنها بخشی از آفتکشها برای ارگانیسم هدف کاربرد دارد. باقی مانده آفات ممکن است بدون ضرر از بین برود، ولی اغلب آفت کش ها به وسیله آب، باد، خاک به مناطق و موجودات غیر هدف منتقل گردیده و بر سلامت جمعیت های انسانی و حیات وحش تاثیر میگذارند. نگرانی های عمومی بیشتر از پسماندها از آنجایی عمیق تر می شود که با کمبود تحقیقات و دانش در مورد ترکیب پسماندهای آفتکشها و صدها پسماند شیمیایی دیگر که در محیط وجود دارد، مواجه می باشد Dufour, 2001)). هر چند مضرات را نمی توان حذف نمود، اما می توان آن را کاهش داد (Pratap and Sharma, 2004).

محصولی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته شده است خیار می باشد. خیار یکی از مهمترین صیفی جاتی است که در استان لرستان کشت می شود. در واقع می توان گفت که خیار از نظر سطح زیر کشت، هفتمین محصول استان می باشد. سطح زیر کشت خیار در استان لرستان 12584 هکتار بوده و عملکرد آن 235500 کیلوگرم در هکتار و میزان تولید آن، 275208 تن در سال می باشد. این محصول در بین سایر صیفی جات استان، مقام نخست را به خود اختصاص داده است. نکته حائز اهمیت دیگر برای اننتخاب این محصول، مصرف تازه خوری آن می باشد. از آنجایی که این محصول به صورت تازه مصرف می گردد، وجود سم و کود شیمیایی غیر استاندارد در آن، تهدید جدی برای سلامت انسان محسوب می گردد. بنابراین با توجه به خسارات آفات و بیماری ها و بکارگیری بی رویه سموم و کودهای شیمیایی از نظر اقتصادی و سلامت جوامع انسانی و محیط زیست، تولید محصول سالم ضرورت دارد که مطالعه مذکور انجام یافت.