بررسی دو روش استخراج بر اسانس و ترکیبات شیمیایی دو گونه بومادران (Achillea santolina, Achillea millefolium) : پایان نامه ارشد مهندسی کشاورزی علوم باغبانی

کشور عزیزمان ایران با توجه به تنوع اقلیم ، آب و هوای مطبوع و اراضی وسیعی که در اختیار دارد در صورت مدیریت در عرصه کشاورزی میتواند یکی از قطب های بلامنازع کشاورزی دنیا باشد و با پرورش دانش آموختگان خبره در گرایش های مختلف رشته کشاورزی میتوان به این مهم نایل آمد.دیجی لود در ادامه به معرفی پایان نامه های کارشناسی ارشد رشته کشاورزی میپردازد. پایان نامه حاضر با عنوان” بررسی دو روش استخراج بر اسانس و ترکیبات شیمیایی دو گونه بومادران (Achillea santolina, Achillea millefolium) ” با گرایش علوم باغبانی– فیزیولوژی و اصلاح گیاهان دارویی و با فرمت Word (قابل ویرایش) تقدیم شما دانشجویان عزیز میگردد.

چکیده بررسی دو روش استخراج بر اسانس و ترکیبات شیمیایی دو گونه بومادران (Achillea santolina, Achillea millefolium) :

استخراج، اولين مرحله اساسي را در تحقيقات گياهان دارويي تشكيل مي­دهد و آماده ­سازي عصاره ­ها از گياهان، نقطه شروعي براي جداسازي و خالص­سازي اجزاي شيميايي در گياهان هستند. روش­هاي مختلف استخراج به طور وسيعي به منظور بدست آوردن چنين تركيب­هاي طبيعي با ارزشی بررسي شدند. تقطیر با مایکروویو، فن‌آوری جهت استخراج سریع اسانس­ها از گیاهان معطر، ادویه­ای، بذور خشک و گیاهان ­دارویی می­باشد.

دو گونه گیاه بومادران با نام santolina Achillea و Achillea millefolium از منطقه کوهستانی و ارتفاعات شهرستان طالقان، استان البرز جمع ­آوری شد. گياهان پس از خشک شدن در سایه، با استفاده از روش سنتی تقطیر با آب و مایکروویو در زمان‌های مختلف در سه سطح از توان (300، 500 و 700 وات)، اسانس‌گيری شدند و درصد بازده اسانس­ها با توجه به وزن خشک گیاه، محاسبه و با یکدیگر مقایسه گرديد. بیشترین مقادیر بازده به ترتیب گونه و روش استخراج با کلونجر در 5/2 ساعت و مایکروویو در مدت زمان 30 دقیقه و توان 700 وات 32/0% و 88/0%، و 25/0% و 64/0% بود.

ترکیبات اسانس استخراج شده توسط دستگاه GC-MS مورد بررسی قرار گرفتند. در اسانس گیاه A. santolina مقدار ترکیبات اکسیژن­داری مثل 1 و 8- سینئول، کریسانتنون، کامفور، برونئول، آلفاترپینئول نسبت به روش کلونجر بیشتر بود. همچنین هیدروکربن­های منوترپنی مثل پارا­زایلن، آلفا­پینن، 1 و8 سینئول، پارامنتاتریئن، کریسانتنون، کامفور، برنئول، گاما ترپینن، آلفاترپینئول در روش مایکروویو افزایش يافت. در اسانس گیاه A. millefolium در روش مایکروویو مقدار ترکیبات اکسیژن­داری مثل 1 و 8- سینئول، پینوکارون، آلفاترپینئول، لاواندولیل‌استات نسبت به روش کلونجر بیشتر بود. همچنین هیدروکربن­های منوترپنی مثل پارازایلن، 1 و 8 سینئول، لاواندولیل‌استات، گاماترپینن، آلفاترپینئول، گامازایلن، بتالاواندولل، پینوکارون، دی متیل‌آدامانتان در روش مایکروویو افزایش يافت. ترکیبات سسکوئی­ترپنی مثل کاریوفیلادی­ان، آرومادندرون، آلفاجورجوئن نیز در روش مایکروویو افزایش داشتند.

نتايج تحقيق نشان داد روش مایکروویو، موجب افزایش بازده اسانس با مقادیر بالاتری از ترکیبات اکسیژنه ­شد. اين روش بعنوان فن­آوری سبز با کاهش هزینه ­ها، صرفه ­جویی قابل توجهی در زمان، انرژی و مواد گیاهی ايجاد می‌کند. بنابراين روش تقطیر با مایکروویو نشان‌دهنده یک پروتکل و جایگزین عالی برای تولید اسانس از مواد گیاهی است.

مقدمه

استفاده از گياهان به عنوان دارو براي پيشگيري و درمان بیماری­‌ها از روزگاران كهن مورد توجه متخصصان طب سنتي قرار داشته است. تاریخچه پزشکی و درمان در ایران به دوران آریایی، در حدود 7000 سال قبل از میلاد مسیح ، بر ‌می‌گردد. نخستین پزشک آریایی به نام تریتا یا اترت نام داشت. او برای درمان بیماری­ها از عصاره های گیاهانی که خود استخراج می­کرد، استفاده می­نمود. در تمدن­های دیگر، مانند تمدن مصریان در حدود 5000 سال قبل از میلاد نیز از گیاهان در درمان انسان استفاده می­گردید. در بررسي گونه ­های گياهي، واژة پرسيكا در كنار نام علمي بسياري از گونه­‌ها ديده می­‌شود كه معرف ايراني بودن آن گياه است. 8000-7500 گونه گياهي در ايران وجود دارد كه از اين تعداد گفته می‌‌شود كه در حدود، بيش از 200 گونه داراي ارزش دارويي و اقتصادي هستند. در عين حال تعداد گياهاني كه در طب سنتي استفاده می­شود، بيش از صدها مورد است (گلمکانی، 1386).

گياهان دارويي به منظور درمان با تاريخ زندگي انسان همزمان بوده‌اند. انسان در تمام دوران تاريخي چاره‌اي جز توسل به گياهان نداشت. اگرچه در نيم قرن گذشته استفاده از داروهاي شيميايي و سنتزي به شدت رواج يافت، ولي به سرعت آثار زيان‌بار آنها بر زندگي آنها سبب گرايش مجدد به گياهان دارويي گرديد، و اين نکته که توسل به گياهان دارويي همواره در طول تاريخ يکي از روش‌هاي موثر درمان بوده است، به خوبي روشن است. تاريخ طب در کشور ما مربوط به دوره آريايي مي­باشد و اوستا (٦٥٠٠ ق.م) اولين کتابي است که از گياهان دارويي سخن گفته است. قديمي‌ترين گياه دارويي در طول تاريخ هوم گياه مقدس آيين زرتشت بوده است. در کتاب­هاي پهلوي هوم را سرور همه گياهان و استفاده از آن را باعث عمر جاويدان مي­دانند. علاوه بر قدمت، گستره نفوذ اين گياهان در تاريخ اديان و ملت‌ها بسيار شايان توجه است، بطوريکه در جاي جاي حوادث مهم تاريخي، سياسي، اجتماعي و ديني، اين گياهان قرين توجه بوده و يا منجر به بروز حوادث مهمي شده­اند. با جستجو و دقت در منابع ديني، تاريخي و ادبي، اسامي گياهان دارويي، وجوه تسميه و حوادث مرتبط با اين گياهان به وفور به چشم مي­خورد (کشفی بناب، 1388).

دو کشور پهناور چین و هند، همچون ایران، از پیشگامان طب سنتی و داروسازی گیاهی بوده­اند. ابوریحان بیرونی، از دانشمندان فاخر ایرانی، نخستین دانشمندی بود که اولین فارماکوپه یا فهرست داروهای طبیعی را در جهان تدوین و وضع نمود. تا قبل از قرن شانزدهم میلادی، طب سنتی در کشورهای مختلف جهان، نظیر ایران، هند، چین، تبت، یونان، روم و حتی شمال آمریکا از پیشرفت­های چشم­گیری برخوردار بودند، ولی با تولید داروهای شیمیایی و پیشرفت­هایی در زمینه شیمی­درمانی، از توجه به طب سنتی کاسته شد. در نتيجه ظهور ديدگاه‌هاي جديد درمان، کم‌كم روش­های درمان بيماري­ها با گياهان كنار گذارده شد. از طرفی استفاده از داروهاي تازه هم مشكلات خاص خود را داشت. عوارض جانبي بسيار زياد داروهاي شيميايي و گراني آن­ها موجب گرايش مجدد مردم به طب گياهي شد. در قرن اخير پيشرفت عمده­اي در بهره­ گيري از گياهان دارويي حاصل شده است و آزمایشگاه­‌هاي مجهز در سراسر جهان براي بررسي اثرات اين داروها به كار و فعاليت مشغول هستند (قاسمی، 1389).

سطح زير كشت گياهان دارويي

سطح زير كشت گياهان دارويي در سال 1381، با توجه به ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮي ﻛﻪ در اﻳﺮان ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، ﺣﺪود 56 ﮔﻮﻧﻪ می­باشد. ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻛﻞ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ در اﻳﺮان، 87 درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. در ﺣﺪود 44/6 درﺻﺪ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دو ﮔﻮنه زﻋﻔﺮان و زﻳﺮه ﺳﺒﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه دﻳﮕﺮ آن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﺣﺪود 43/5 درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ که ﺑﻪ ﻛﺸﺖ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي داروﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮره، اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻟﺬا ﻛﻤﺘﺮ از 12 درﺻﺪ از ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮ در اﻳﺮان، ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر داروﻳﻲ، ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، مرتبط می‌باشد. اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن در ﺑﻴﻦ اﺳﺘﺎﻧ‌‌ﻬﺎي ﻛﺸﻮر از ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ زﻳﺮ کشت و ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ (کوچکی، 1383).

نگاهي به ميزان كشت گياهان دارويي در ايران و مقايسه با سطح زير كشت همان گونه ­ها در برخي كشورهاي جهان نشان مي­دهد كه تفاوت زيادي در اين رابطه وجود دارد. شرايط اقليمي و جغرافيايي ايران به ويژه از حيث تابش نور آفتاب، ويژگي بسيار مثبتي براي كشت اكثر گونه ­هاي دارويي محسوب مي­شود .ميزان مواد موثره گياهان دارويي تحت تأثير تابش نور آفتاب افزايش قابل ملاحظه­اي می­يابد. در نتيجه مي­توان با سطح زير كشت كمتر، به ميزان توليد ماده موثره گياهي بالاتري دست يافت. كشت نمونه­هاي شيميايي گونه­‌هاي بومي مهم‌ترين عاملي است كه مي­تواند موقعيت ايران را در مقايسه با ساير كشورها برتر و استراتژيك سازد (گلمکانی، 1386).

فهرست مطالب

فهرست جداول

فهرست نمودار